Mustafa Kemal, 1922 yılında Bakanlar Kurulu'nun ilk toplantısında, Yunan çekilişi sırasında birkaç bin caminin yakılıp, yıkıldığını belirterek; "Bu camileri yenilemek görevimizdir. Bu hizmeti nutuk atmadan, gösterişe kaçmadan, siyasete alet etmeden yerine getirelim" demiştir.
O dönemde Hindistan'dan gelerek şahsı adına hesaba yatan paradan 110 bin lirayı, Yunan ordusunun çekilirken yakıp yıktığı yerlerin onarılmasına harcadığı bilinmektedir.
Bu ve benzeri sözleri ve icraatları, O'nun bu hizmeti Allah rızası için yaptığını göstermektedir.
Bugün dindar gözüken siyasîlerin cami yıktığına, Kur'an kursu kapattığına şahit oluyoruz. Oysa dinsiz diye yaftalanmaya çalışılan Atatürk cami onarmış, savaşta çıkmış devlet bütçesinin önemli bir bölümünü bu tamire ayırmayı uygun bulmuştur.
Mesela, 1 Mart 1923 tarihinde Meclis'in 4. toplantı yılını açış konuşmasında bakın ne diyor:
"Efendiler! Geçen sene zarfında Evkaf Vekâleti din ve hayır işleriyle ilgili binaların tamirat ve inşaatında oldukça mühim bir faaliyet göstermiştir. Vukû bulan tamirat yekûnu, memleketin muhtelif noktalarına ait olmak üzere 126 cami ve mescid-i şerif ile 31 medrese ve mektep; 22 suyolu ve çeşme, 175 akar ve 26 hamama ulaşmıştır"
Atatürk'ün, senelerce hizmetinde bulunan emir çavuşu Mihalıççıklı Ali Metin aracılığıyla 5 bin lira göndererek kasabanın tek camiini yaptırdığı bilinmektedir. Bu cami bugün Mihalıççık Atatürk Cami olarak anılmaktadır.
Yine, kasırga nedeniyle zarar gören Edirne'deki, Selimiye Camii Atatürk'ün talimatıyla onarılmıştır.
23 Ekim 1929 tarihinde kabul edilen kararla;
"... Bir sûrette tamirine lüzum görülen ve bilkeşif 30.000 lira ile kabil olacağı anlaşılan Sultan Ahmed Camii tamiratının Evkaf Umum Müdürlüğü'nün 22/9/929 tarih ve 68476/93 numaralı tezkeresiyle yapılan teklifi üzerine icra vekilleri heyetinin 23/10/929 tarihli içtimaında tasvip ve kabul olunmuştur. İmza: Gazi Mustafa Kemal."
25 Aralık 1930'da camiyi ziyaret etmiş ve burada, "Beyler, hiçbir dine bağlı olmayan kalp istirahatten mahrumdur. Bakınız, ecdadımız İstanbul'un fethinden tam 125 sene sonra, bu şaheser camiyi İstanbul'da değil de Edirne'de yaptırmış; böylece Edirne'ye mührünü basmış, tapulamıştır" demiştir.
22 Mart 1931'de dönemin başbakanı İsmet Paşa'ya çektiği telgrafta Konya hakkında şunları ister:
"... Konya'da asırlarca devam etmiş ihmaller sebebiyle büyük bir haraplık içinde bulunmalarına rağmen, sekiz asır evvelki Türk medeniyetinin hakiki mimarî şaheserleri sayılacak kıymette bazı binalar vardır.
Bunlardan bilhassa Karatay Medresesi, Alaeddin Camii, Sahip Ata Medresesi, Cami ve Türbesi, Sırçalı Mescit ve İnce Minareli Cami derhal ve acilen tamire muhtaç bir haldedirler.
Bu tamirin gecikmesi bu abidelerin tümüyle yok olmasına sebep olacağından, evvela asker işgalinde bulunanların tahliyesinin ve tamamının mütehassıs zevat nezaretiyle tamirinin temin buyurulmasını rica ederim."
9 Aralık 1931'de Eyüp Camii'nin tamiri için şu kararı çıkarmıştır:
"1999 lira ve 70 kuruş bedeli keşfi bulunan İstanbul Eyüp Camii kurşun ve sıva tamiratının teahhüde talip çıkmadığından emaneten yaptırılması, Evkaf Umum Müdürlüğü'nün 6/12/1931 tarih ve 160 numaralı tezkeresiyle vukû bulan teklifi üzerine İcra Vekilleri Heyeti'nin 9/12/1931 tarihli içtimaında tasvip ve kabul olunmuştur. İmza: Gazi Mustafa Kemal."
16 Temmuz 1936'da yine cami onarımları için;
"İstanbul'da tarihî ve mimarî kıymetleri ile yaşatılmaları gereken eserlerden Mesih Paşa Camii'nin 11.225,05; Süleymaniye Camii'nin 30.349,95; Mahmutpaşa Camii'nin 14.183,42; Azap- kapı Camii'nin 10.783,96; Sultan Selim Camii'nin 17.320,50 ve Laleli Camii'nin de 15.160,35 lira masrafla tamir edilebileceği anlaşılmasına ve güzel eserlerden olan bu camilerin eski şekillerini ve tarihî kıymetlerini bozmayacak bir sûrette tamir ettirilmesi zarureti dolayısıyla emaneten yaptırılmasına Vakıflar Umum Müdürlüğü'nün 14/7/936 tarih ve 188773/122 sayılı tezkeresiyle yapılan teklif üzerine icra vekilleri heyetinin 16/7/1936'da onanmıştır. İmza: K. Atatürk."
26 Ağustos 1937'de; "Çankırı Ulu Camii'nin son cemaat yeri kurşunları ile dahilindeki çatlakları takviyesi ve yağlı boya kalem işleri için yapılan keşfi dairesinde 12.965 lira 68 kuruşla emaneten bu eserin tamiri Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün 216455/146 sayılı ve 23/8/1937 tarihli teklifi üzerine icra vekilleri heyetince 26/8/1937 tarihinde onanmıştır. İmza: K. Atatürk."
10 Haziran 1938'de; "... Tarihî ve mimarî kıymeti haiz Ankara Cebeci civarında Cenabi Ahmed Paşa Camii'nin tamiri esnasında 155 metro murabbaı bir saha ile minaresinin şerefe ve petek kısmında taşlardan bazılarının da çürüdüğü görülmüş ve bunların tamamının değiştirilmesinde zaruret bulunduğundan, 8.216 liraya yapılabileceği anlaşılan bu işlerin Vakıflar Umum Müdürlüğü'nün 10/6/1938 tarih ve 13934/103 tezkeresi üzerine İcra Vekilleri Heyetince 10/6/1938 tarihinde onanmıştır. İmza: K. Atatürk."
1924-1935 yılları arasında tamir edilen cami ve mescidler şöyledir:
Edirne: Selimiye, Üç Şerefeli Beyezid ve Süleymaniye minareleri, toplam 20.000 lira harcanmıştır.
İstanbul'da: Sultanahmet Camii, 50.535 lira harcanmıştır.
İstanbul: Kandilli Cami inşası,17.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Fıstıklı Camii inşası,17.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Ayasofya Camii, 52.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Piri Mehmet Paşa Camii, 5.638 lira harcanmıştır.
İstanbul: Cedit Ali Paşa Camii, 10.000 lira harcanmıştır.
Kırklareli: Sokullu Camii,12.995 lira harcanmıştır.
Manisa: Muradiye Camii,12.000 lira harcanmıştır.
Edirne: Üç Şerefeli Camii, 7.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Ayakapı'da Gül Camii, 2.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: İmrahor Camii, 1.500 lira harcanmıştır.
İstanbul: Beylerbeyi Camii, 4.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Cihangir Camii, 2.844 lira harcanmıştır.
İstanbul: Zeynep Sultan Camii, 4.300 lira harcanmıştır.
İstanbul: Sultan Bayezid Camii,12.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Selimiye Camii, 4.620 lira harcanmıştır.
İstanbul: Yeni Camii, 1.506 lira harcanmıştır.
İstanbul: Balipaşa Camii, 8.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Mecidiye Camii, 2.500 lira harcanmıştır.
İstanbul: Nusratiye camii, 2.200 lira harcanmıştır.
İstanbul: Molla Çelebi Camii, 5.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Büyük Piyale Camii, 1.696 lira harcanmıştır.
İstanbul: Rumi Mehmet Paşa Camii, 1.800 lira harcanmıştır.
İstanbul: Mihrimah Camii, 2.071 lira harcanmıştır.
İstanbul: Teşvikiye Camii, 1.422 lira harcanmıştır.
İstanbul: Hazreti Halid Camii, 7.000 lira harcanmıştır.
İstanbul: Rüstem Paşa Camii, 8.344 lira harcanmıştır.
İstanbul: Küçük Ayasofya Camii, 2.820 lira harcanmıştır.
İstanbul: Mimar Sinan Türbesi, 6.617 lira harcanmıştır.
İstanbul: Süleymaniye Camii, 6.300 lira harcanmıştır.
1924-1935 seneleri arasında Atatürk'ün emri ve izni ile cami tamirlerine toplam 293.608 lira harcanmıştır. (Prof. Dr.
Haydar Baş Hoş Geldin Atatürk eseri sh: 753)
